Tiffany
De techniek
Inleiding
Met de tiffany-techniek kunnen gecompliceerde ontwerpen uitgevoerd worden. Er wordt geen lood gebruikt, maar elk glasdeel, hoe klein ook, wordt rondom voorzien van een randje koperfolie. De delen passen als puzzelstukken, waarna de verbinding tot stand komt door de koperfolielijnen aan elkaar te solderen.
Hieronder volgt een beknopte beschrijving van de handelingen die nodig zijn voor het maken van een tiffany-werkstuk. Bij deze basisrichtlijnen beperken we ons tot het platte vlak.
1. Het ontwerp
Kies of maak een ontwerp. Maak twee tekeningen 1:1. Houd als lijndikte 0,8 mm aan. Nummer de delen op de tekening. Eén tekening komt op het werkblad, de andere is om sjablonen te knippen. Knip de 0,8mm lijnen van de sjablonen weg.
Tip: gebruik een tiffany-sjabloonschaar, die knipt precies 0,8mm weg, zodat de sjablonen precies het formaat van de glasdelen krijgen. De 0,8 mm van de lijndikte wordt straks opgevuld door de koperfolie.
Bevestig de tekening op het werkblad. Leg er doorzichtig folie overheen.
Overweeg goed of er in je ontwerp lijnen van verschillende breedte moeten lopen. Toepassing van uiteenlopende breedtes maakt je ontwerp natuurlijker. Je schept diepte. Je accentueert belangrijke delen. Gebruik voor de rand een bredere lijn, en straks breder koperfolie voor een natuurlijk effect. Een vaak gemaakte fout in tiffany-werkstukken is dat de rand te dun is doordat dezelfde foliebreedte gebruikt wordt (zie foto's 3 en 4 bij 'koperfoliewikkelen').
2. Glaspakket samenstellen
Kies glassoorten en kleuren. Bedenk wat het doel is van het werkstuk. Komt er straks veel of weinig licht doorheen? Of varieert dat? Stem de glaskeuze daarop af.
Tiffanyglas biedt eindeloze mogelijkheden door de vele kleuren, de uitbundige structuren en de range aan lichtdoorlaatbaarheid: van helder via opaak tot licht-dicht. Kijk voor een eerste indruk hier.
3. Snijden en slijpen
Teken de positie op de glasdelen zodanig dat de glasstructuur in het werkstuk straks in de gewenste richting loopt. Bij waterglas bijvoorbeeld is het mooier als de 'golven' van de verschillende glasdelen in de dezelfde richting gaan. Snij het glas, werk op de gladde zijde. Plaats de snijlijn in één beweging van rand tot rand. Gebruik zo nodig de sjablonen. Nummer de glasdelen gelijk aan de vakken van de tekening. Leg ze op de werktekening, gladde zijde boven.
De delen moeten precies in en aan elkaar passen, als een puzzel. Slijp het glas om dit te bereiken. Tussen de glasdelen blijft een ruimte ter breedte van de lijndikte, 0,8 mm. Deze ruimte wordt straks ingenomen door het koperfolie. Zet de delen goed vast, bijvoorbeeld met dunne spelden; het glas mag geen fractie kunnen verschuiven. Buitenom kun je stukjes lood en loodnagels gebruiken om het werkstuk vast te zetten. Werk zorgvuldig volgens de onderliggende tekening. Wees kritisch op het resultaat. Snij desnoods een glasdeel overnieuw, het eindresultaat zal je meer voldoening geven.
Zie ook: slijpen
4. koperfolie wikkelen
Koperfolie is er in diverse breedtes en diktes. Waarom zou je 5 of 6 rollen verschillend koperfolie moeten hebben? Naast de gewone koperkleur zijn ze er met een zwart of zilverkleurig kleeflaagje. Zwart wordt gebruikt bij doorzichtig glas, anders zou je in het werkstuk tegen koperkleurige binnenkantjes aankijken.
Breed folie wordt gebruikt bij de rand, bij dikker glas of bij grote glasdelen. Dit laatste levert bij normale glasdikte bredere tinlijnen op.
Dun folie is kwetsbaar bij het verwerken (lastig voor beginners), maar het voegt zich makkelijk naar ingewikkelde vormen en werkt fijn bij kleine stukjes glas. Het laat zich beter aanwrijven op gestructureerd glas. Dikker folie is makkelijker aan te brengen, maar is minder geschikt voor kleine glasdelen omdat het stugger is. Op bobbelig glas sluit het niet goed af waardoor het bij solderen los kan komen.
Er zijn handige houders waar 7 rollen naast elkaar ingaan (foto 1). Zo heb je diverse breedtes beschikbaar, klaar voor gebruik. Er bestaan apparaten zoals de Inland Edge Master (foto 2) om de folie snel en goed aan te brengen, maar de meningen over de effectiviteit zijn verdeeld.
1. 
2.
Vóór het wikkelen begint, de glasdelen schoonmaken en ontvetten. Laat alles kurkdroog worden. Verwarm het glas, de folie zal dan beter hechten. Elk glasdeel wordt voorzien van een randje zelfklevend koperfolie. Kies de juiste breedte, afhankelijk van de glasdikte, en het accent in je ontwerp. Bij 3mm glasdikte bijvoorbeeld een folie van 5,7 mm gebruiken. Zet het glas precies in het midden van de folie, aldus heb je 2 x 1,35 mm breedte om te vouwen. De tinlijn wordt dan 2,7 mm. Gebruik voor doorzichtig glas folie met een zwarte plaklaag. Wrijf de folie goed aan. Géén bobbeltjes of blaasjes, géén gaatjes bij scherpe rondingen.
Openingetjes afplakken met extra deeltjes folie. Teveel of te breed is niet erg, dat wordt vóór het solderen bijgesneden, zie hieronder 'corrigeren'.
door de scalpel slim te hanteren zijn breedte en loop van de tinlijnen te beïnvloeden; de koperfolielijn volgt zijn eigen weg ten opzichte van de glasrand.
Bedenk wat voor buitenrand je wil. Doe je 'niets' dan wordt de rand heel dun (te dun eigenlijk) doordat er maar een halve koperfolielijn is. Gevolg: de verhoudingen in het werkstuk kloppen niet als de binnenlijnen dikker zijn dan de rand! (foto 3)
Vergelijk dit eens met foto 4.
foto 3: te dunne rand t.o.v. overige lijnen
foto 4: hier is de juiste verhouding toegepast tussen rand en overige lijnen
Wanneer je een rand om het werkstuk maakt van H of U lood, of speciaal randlood, komt er geen folie aan de zijde die tegen de rand komt. Zo'n rand zal je werkstuk een natuurlijker aanzien geven, en het technisch versterken.
Als alle delen gewikkeld zijn, heb je geen spelden meer nodig in het ontwerp. Als het goed is, sluit nu alles zonder tussenruimte aan elkaar. Leg het niet te strak, dat zou ongewenste spanning kunnen opleveren. Slijp liever nog iets eraf. Rondom houden de nagels het werkstuk nog op z’n plaats.
Klik hier voor een voorbeeld
goed foliën is precisiewerk,
op enkele glasdelen wordt de folie zowel op de rand als op het oppervlak aangebracht.
5. corrigeren
Als al het glas voorzien is van koperfolie begint het corrigeren. Deze fase wordt vaak onderschat. Maar juist als de nodige correcties aangebracht zijn, zal het geheel ‘natuurlijker’ ogen. Ga met een scalpel langs alle folielijnen om te bereiken dat de tinlijnen er straks ideaal uit zien. Sommige delen worden smaller gemaakt, hoekjes hoekiger, of juist ronder. Het geldt niet voor ieder werkstuk, maar meestal wint je tiffany het aan schoonheid als de tinlijnen (in deze fase zijn het nog de koperfolielijnen) regelmatig van breedte zijn.
Deze golf met kiertje is geheel te corrigeren tot een regelmatige tinlijn
... gaatjes opvullen met lood...
Kijk nu of de koperfolielijnen gelijk van breedte zijn. Gebruik een scalpel om te brede lijnen aan te passen. Plak smalle strookjes erbij als de lijn te smal is.
Mocht er een kiertje zijn, of een open hoekje waar glasdelen samenkomen, vul deze dan op met kleine stukjes lood of propjes koperfolie. Dit voorkomt dat vloeibaar soldeer er straks bij het solderen doorheen zakt.
... hetzelfde plekje na correctiemaatregelen....
Snij de folie langs het kiertje zo smal mogelijk, zodat de breedte van de lijn weer gelijk wordt. De glasdelen raken elkaar nu overal met hun folierandjes, maar ze mogen niet tegen elkaar geperst zijn, dat zou maar spanning en dus kans op breuk opleveren bij het solderen.
6. solderen
N.B. De dampen van vloeistoffen en metalen die vrijkomen bij het solderen zijn giftig. Zorg voor goede ventilatie of afzuiging en gebruik een mondkapje.
Strijk de koperlijnen in met flux. Soldeer de delen. Gebruik bij voorkeur een soldeerbout met thermostaat. Deze heeft de meest stabiele werktemperatuur. Begin met kruispunten door het hele werkstuk. Na een aantal zit er al verband in het werk. Laat de tin rustig vloeien op de koperlijnen. Beweeg mee zodra de tin vloeibaar wordt. Corrigeer met de soldeerbout als er teveel of te weinig tin is. Zet de bout daartoe op gestolde tin om het weer vloeibaar te maken. Een beweging langs de koperlijn neemt de tin mee, of verdeelt het naar je inzicht. Laat de tin een mooie, regelmatige ‘worm’ vormen. Beweeg de bout permanent. Iets te lang stilhouden kan het glas doen knappen doordat het plaatselijk te heet wordt. Voorkom zoveel mogelijk dat de bout op de glasrand stilstaat. ‘Zweef’ langs de folielijnen door de vloeibare tin. Werk in een regelmatig tempo, niet te snel, maar blijf niet talmen op één plek. Check zorgvuldig of alle koperfolie vertind is. Verwijder na het solderen direct de flux-restanten. Controleer geregeld of de soldeerpunt schoon is. Aanslag of corrosie direct verwijderen.
Keer het werkstuk voorzichtig om en herhaal stap 5 en 6. Onderschat stap 5 niet, het gehele werkstuk oogt professioneler als de tinlijnen regelmatig zijn. Soldeer de tweede zijde sneller, er is al veel tin aanwezig.
De hitte veroorzaakt onvermijdelijk spanning in het werk, want de mate waarin glas en metaal uitzet en weer krimpt is verschillend. Laat het werkstuk daarom rustig afkoelen.
Wanneer ophangogen gewenst zijn, veranker deze dan goed aan het werkstuk. Laat de draad of de strip van het oog in twee richtingen een flink stuk doorlopen langs de rand, en soldeer het zorgvuldig mee. Soldeerverbindingen zijn sterk, maar denk erom dat bij ondoordachte aanhechting de koperfolie door het hangen los kan komen van het glas. Voor hangers is daarom verankering in de loodrand aan te raden. Neem dit al mee in het ontwerp.
Zie ook de aparte pagina over solderen
7. reinigen en patineren
Tin is zilverkleurig. Om de lijnen mooi zwart te maken kan het gepatineerd worden.
Vóór het patineren alle fluxresten en ander vuil verwijderen. Gebruik ruim water en een goed schoonmaakmiddel, zonder chloor of ammonia of thinner. Er mag geen enkele aanslag op lood of tin achterblijven.
....glanzend zwarte tinlijnen...
Patina vervolgens met sponsje of kwastje opbrengen. Gebruik weggooi-handschoenen. Als de tin egaal zwart is, kan het werkstuk met gewoon water afgespoeld worden en met een doek gedroogd. Eventuele aanslag op het glas verwijderen met geconcentreerde zeepoplossing of afwasmiddel. Finishing touch: anti-oxidant spuiten of tinlijnen inwrijven met wax.
Niets mooiers dan glanzend zwarte tinlijnen!
Bekijk op de pagina's 'It Takes Two' een toepassing van elk der genoemde bewerkingen 1 t/m 7.
Op de pagina Nemesis & Quincy zijn bovenbeschreven stappen in vogelvlucht in beeld gebracht.
Voor vragen of opmerkingen: gebruik het contactformulier
detail uit 'Farris, Norge'